T¿a sách "NgÜ©i ViŒt Khai-Phá MÏ-Châu"

VÛ H»u San

Có lë ngÜ©i ViŒt không nh»ng Çă khám-phá MÏ-châu theo nghïa thông-thÜ©ng, h† c̣n góp công khai-phá vùng ÇĂt này. NgÅu-nhiên hay cÓ-š, thuyŠn-nhân ViŒt Çă ljn Tân-th‰-gi§i trܧc Kha-luân-BÓ nhiŠu træm næm hay nhiŠu ngàn næm.

Chúng tôi xin khªi ÇÀu vŠ câu chuyŒn "ViŒt khai phá MÏ-châu" này...

Theo các sách ViŒt-Nam mà s¿ nghiên-cÙu chÜa ÇÜ®c tÜ©ng-tÆn cho l¡m, ngÜ©i ViŒt ÇÀu-tiên ljn MÏ là sÙ-giä cûa vua T¿-ÇÙc phái Çi: Bùi-ViŒn. Theo ông Phan-TrÀn-Chúc, h† Bùi t§i Hoa-Kÿ hai lÀn, lÀn ÇÀu vào th©i T°ng-thÓng Abraham Lincoln, ÇÜ®c chính-phû MÏ hÙa giúp Ç«. Bùi-ViŒn vŠ nܧc lĂy quÓc-thÜ và trª låi MÏ lÀn thÙ hai vào næm 1873, th©i T°ng-ThÓng Ulysses S. Grant. Khi Çó Lincoln Çă bÎ ám-sát ch‰t. NhiŒm-vø cûa vÎ sÙ-giä ViŒt-Nam là cÀu-viŒn nhÜng không thành-công. Phan-trÀn-Chúc Çă nói ljn hoàn-cänh Bùi-ViŒn lúc Çó nhÜ sau:

"...chåy ngÜ®c chåy xuôi măi, nhÜng không có ch‡ nào m§i Ç‹ nÜÖng t¿a, Bùi-ViŒn Çành låi mang tĂm ḷng trÓng r‡ng mà buông thuyŠn vŠ nܧc..." (Bùi-ViŒn v§i Chính-phû MÏ - LÎch-sº ngoåi-giao triŠu NguyÍn, CÖ-sª xuĂt-bän ñông-Nam-Á, Paris 1985: 59)

Theo hÀu h‰t các h†c-giä MÏ, tài-liŒu vŠ ngÜ©i ViŒt-Nam ÇÀu-tiên ljn Hoa-kÿ là ÇiŠu không ai bi‰t Çích-xác (a matter of uncertainty). ChuyŒn Bùi-ViŒn g¥p Lincoln không thĂy ghi trong sº sách và cÛng không nghe ai nh¡c nhª t§i. PhÀn sau cûa câu chuyŒn khi Bùi-ViŒn ljn MÏ lÀn thÙ hai cÛng låi ÇÜ®c nói khác Çi chút ít. Bà Barbara Cohen, m¶t n» bác-sï tØng phøc-vø tåi ViŒt-Nam, cho r¢ng khi t§i Washington D.C. Ç‹ chuy‹n l©i th̀nh-cÀu giúp Ç« cûa vua T¿-ñÙc, Bùi-ViŒn Çă ÇÜ®c T°ng-thÓng Ulysses S. Grant thuÆn-š. Tuy vÆy, khi mang ra quÓc-h¶i th́ ÇŠ-nghÎ bÎ phû-quy‰t. (The VietNam Guide Book, Boston 1991: 52).

VŠ phía h†c-giä ViŒt-Nam, ông Thái-væn-Ki‹m Çă nghï r¢ng vÎ T°ng-thÓng mà Bùi-ViŒn y‰t-ki‰n cä hai lÀn là Ulysses S. Grant. ( ViŒtNam News- 1970, tài-liŒu cûa Ṭa ñåi-sÙ VNCH tåi Hoa-thÎnh-ñÓn). Trên m¶t bài báo Çæng trong tåp-chí H̉n-ViŒt ngày 10 tháng 3/ 78, nhan-ÇŠ "Bùi ViŒn, ngÜ©i VN ÇÀu tiên t§i MÏ", ông Thái-væn-Ki‹m låi m¶t lÀn n»a có nói ljn chuyŒn "h† Bùi thi‰u quÓc-thÜ" nhÜ sau:

"...Ch© Ç®i măi và cÛng do s¿ vÆn-Ƕng cûa ngÜ©i bån MÏ tåi HÜÖng-Cäng, (Bùi) ViŒn Çă ÇÜ®c T°ng-ThÓng Ulysses Simpson Grant (1821-1885) thân-ti‰p m¶t cách n̉ng-hÆu T°ng-thÓng MÏ hÙa së giúp Ç«, v́ nhÆn thĂy tham-v†ng cûa ngÜ©i Âu-châu ª Á-ñông quá rơ ràng, nhÜng ÇiŠu làm cho T°ng-thÓng ngåi là cu¶c vi‰ng thæm cûa Bùi-ViŒn không chính-thÙc v́ không có quÓc-thÜ. Thû-tøc ngoåi-giao này rĂt cÀn-thi‰t v́ T°ng-thÓng Grant cæn-cÙ vào Çâu Ç‹ giúp Ç« m¶t nܧc nhÜ®c-ti‹u.

ThĂy quÓc-thÜ là ÇiŠu cÀn-thi‰t, Bùi-ViŒn cáo-tØ T°ng-thÓng MÏ trª vŠ nܧc và hÙa së qua lÀn n»a v§i quÓc-thÜ h£n hoi; nhÜng ti‰c thay, khi Bùi-ViŒn trª låi Hoa-Kÿ lÀn thÙ hai nh»ng khó khæn trong chính-t́nh Hoa-Kÿ h̉i bĂy gi© không cho phép Hoa-Kÿ tr¿c-ti‰p giúp Ç« ViŒt-Nam ÇÜ®c. Hy-v†ng cûa Bùi-ViŒn tan nhÜ mây khói. V§i thĂt-v†ng tràn ngÆp tâm-h̉n, Bùi-ViŒn lên ÇÜ©ng vŠ cÓ-quÓc. N‰u chuy‰n Çi lÀn trܧc có quÓc-thÜ th́ cøc-diŒn nܧc ViŒt-Nam th©i Çó có lë Çă thay Ç°i h£n.

Låi vŠ Hoành-Tân, Bùi-ViŒn may m¡n g¥p ngÜ©i sÙ-thÀn cÛ, nhÜng m¥c dÀu ÇÜ®c bån sÓt s¡ng giúp Ç«, Bùi-ViŒn cÛng không làm ǵ ÇÜ®c v§i vÎ T°ng-thÓng, nên Çành Çáp Tàu vŠ nܧc, mang theo m¶t mÓi sÀu vô-hån".

C̣n "ngÜ©i MÏ nói chung hay ngÜ©i Hoa-kÿ nào, nói riêng Çă ljn ViŒt-Nam lÀn ÇÀu tiên?" cÛng là m¶t câu hƠi chÜa có l©i giäi-Çáp chính-xác. Tuy-nhiên ÇiŠu Çáng nói trܧc h‰t vŠ ngÜ©i MÏ Çó ch¡c ch¡n phäi là m¶t nhà hàng-häi.

Qua danh-møc các tài-liŒu trong thÜ-viŒn, ngÜ©i ta bi‰t tác-giä Hoa-Kÿ ÇÀu-tiên có sách xuĂt-bän mà n¶i-dung nói vŠ sinh-hoåt nܧc ta là thuyŠn-trܪng John White. CuÓn sách mang tên "History of a Voyage to the China Sea" do nhà Wells and Lilly ª Boston xuĂt-bän næm 1823, sau này Oxford University Press in låi næm 1972 lĂy nhan-ÇŠ "A Voyage to Cochinchina". Ông White cÛng là m¶t ñåi-Úy trong Häi-Quân Hoa-Kÿ, lái Tàu S.S. Franklin cûa công-ty East India Marine Society ljn ViŒt-Nam giao-thÜÖng vào các næm 1819-1820. Trong Çó, ông cho bi‰t Çă g¥p nh»ng thÜÖng-thuyŠn MÏ Ç‰n Çó buôn bán tØ trܧc.

Theo các tác-giä cûa sách "America in VietNam- A Documentary History" (edited with Commentaries by William Appleman Williams, Thomas McCormick, Lloyd Gardner and Walter LaFeber; Anchor Book, New York 1983: 3), ngÜ©i ta không th‹ ch̀ Çích-danh ngÜ©i MÏ nào ljn ViŒt-Nam trܧc h‰t nhÜng có th‹ yên-chí cao-Çoán r¢ng h† là nh»ng thuyŠn-trܪng hay thu›-thû bÎ cuÓn hút trong nh»ng ܧc-v†ng vŠ giÀu sang hay måo-hi‹m, Çă trª nên nh»ng thÙ häi-t¥c quÓc-t‰ trong th©i gian trÆn chi‰n King William (1689-1697).

Ngoài các tài-liŒu nhÜ Çă ÇÜ®c k‹ ª trên, chúng ta nên trª ngÜ®c låi khoäng th©i-gian trܧc Çó n»a, thº cÓ t́m xem có nh»ng liên-hŒ nào gi»a ngÜ©i ViŒt và MÏ-châu trong c°-th©i hay không? Không may là tØ trܧc ljn nay chúng ta chÜa t́m thĂy m¶t cuÓn sách hay m¶t tÆp khäo-cÙu nào b¢ng ViŒt-ng» và do m¶t tác-giä ViŒt Çă ÇÜ®c vi‰t ra ...

Qua tÆp sÖ-cÙu này, chúng tôi xin ÇÜ®c måo mu¶i tŕnh-bày k‰t-quä cûa s¿ góp nh¥t m¶t sÓ giä-thuy‰t Çă Çæng-täi trên sách vª, báo-chí quÓc-t‰ xÜa nay. D¿a vào các ki‰n-thÙc chuyên-môn thu góp ÇÜ®c tØ tu°i thanh-xuân, chúng tôi Ç¥t n¥ng s¿ sÜu-tÀm trên quan-Çi‹m hàng-häi.

V́ không phäi nhà nghiên-cÙu chuyên-nghiŒp, chúng tôi không Çû khä-næng Ç‹ Çi sâu vào tØng s¿ kiŒn và cÛng không Çû hi‹u-bi‰t Ç‹ ch̀-trích nh»ng lš-thuy‰t Çă có. Trên nhiŠu lănh-v¿c chúng tôi là m¶t tay mÖ rĂt mù m©, không dám múa ŕu qua m¡t th®, nên ch̀ xin làm chuyŒn m¶t ngÜ©i Çi sÜu-tÀm, l¿a l†c các tài-liŒu nào mà chúng tôi (chû-quan) tåm nghï r¢ng Çúng Ç¡n.

Chúng tôi không "h¢n-h†c" nhÜ trÜ©ng-hÖp ông B́nh-nguyên-L¶c Çă m¶t lÀn thÓt ra khi vi‰t "Ngủn gÓc Mă-Lai cûa Dân-t¶c ViŒt-Nam". Chúng tôi t¿ nghï không bi‰t ǵ nhiŠu cho Çáng g†i là chính-xác, k‹ cä nh»ng chi-ti‰t ÇŠ-tài Çang mang ra ÇŠ-cÆp, nên khi xin phép ÇÜ®c nói cÛng ch̀ xin nói nh»ng l©i nhƠ nhË. N‰u câu væn không ÇÜ®c êm dÎu th́ xin ngÜ©i džc hi‹u cho chúng tôi, Çó ch̀ v́ s¿ y‰u kém nghŠ vi‰t mà l« l©i. ñă không phäi nhà væn, låi không phäi nhà khäo-cÙu, cæn-bän ngÜ©i vi‰t låi ch̀ n¥ng vŠ khoäng th©i-gian thÖ Ău sÓng gÀn sông nܧc, r̉i mÜ©i mĂy næm Çi bi‹n khi trܪng-thành, cä cu¶c Ç©i v§i 4 lÀn làm thuyŠn-nhân chåy loån.

NhÜ Çă thÜa ª trên, tuy tài-liŒu, sách vª ViŒt-ng» bàn vŠ vai tṛ ngÜ©i ViŒt c°-th©i trong viŒc khai-phá MÏ-châu không có trong thÜ-viŒn ª Çây, nhÜng tài-liŒu, sách vª ngoåi-ng» ÇŠ-cÆp ljn khá nhiŠu giä-thuy‰t liên-hŒ ljn ngành hàng-häi ngÜ©i ViŒt c°, låi lÜu-tr» Çâu Çó trong kh¡p m†i th‹-tài nghiên-cÙu.

Ông Tây nói, Ông Tàu nói, Ông MÏ nói, Ông MÍ nói, Ông Ba-Lan nói, các Ông Ăy nói ... mà nói vŠ nh»ng chuyŒn khác nhau:

- Dân ñông-Nam-Á, trong Çó g̉m thành-phÀn l§n ngÜ©i ViŒt, khai-sinh nông-nghiŒp (có lë là công l§n nhĂt). Giä-thuy‰t chÜa ÇÜ®c công-nhÆn.

- ViŒt khªi-nguyên häi-hành viÍn-dÜÖng, tuy có th‹ tåm g†i là quan-tr†ng mà vÅn chÜa nhiŠu tác-giä nói t§i.

- ViŒt khám-phá (hay khai-phá) MÏ-châu có thÆt chæng? ñŠ-tài này có ǵ Çáng nói không? M¶t sÓ bài vi‰t räi rác Çâu Çó Çă ÇÜa ra nhiŠu chÙng-c§ Çáng tin tܪng.

- LÎch-toán, mÅu t¿ alphabet v.v. cÛng có th‹ nguyên-lai xuĂt-xÙ tØ khu-v¿c ngÜ©i ViŒt-Nam chúng ta sinh sÓng chæng? Nghe ra xem lå lùng quá, tuy vÆy mà cÛng có chút lš-lë ǵ Çó Ç‹ các nhà nghiên-cÙu ÇÜa ra giä-thuy‰t mà bàn-luÆn.

C° MÏ-châu thÜ©ng Çă ÇÜ®c xác-nhÆn là MÏ-châu trܧc th©i Kha-luân-BÓ. C̣n c° ViŒt là nh»ng ViŒt nào th©i c°:

- ViŒt nào ? ViŒt-Nam trong ñNÁ và ñNA trong Á-châu.

- ViŒt tØ th©i Bæng-Çá, hay th©i "k‰t-tinh" nÖi vùng duyên-häi ph£ng-phiu hàng mÜ©i mĂy ngàn næm xÜa, v§i nhiŠu træm dÆm träi dài ngoài khÖi b© bi‹n hiŒn-th©i. ViŒt vùng vÅy kh¡p Çåi-dÜÖng khi Thái-b́nh-dÜÖng c̣n hiŠn-ḥa mĂy thiên-k› trܧc hay ti‰p-tøc xông-pha lúc bi‹n cä khªi s¿ hung-d» hÖn m¶t ngàn næm gÀn Çây.

- Nói ljn chuyŒn ngÜ©i ViŒt, có lë ta nên ÇŠ-cÆp ljn m¶t thÙ ngÜ©i ViŒt khªi ÇI trܧc cä trang mª ÇÀu cûa sº Trung-Hoa. M¶t sÓ nhà khäo-c° cho r¢ng t°-tiên ngÜ©i ViŒt ÇÎnh-cÜ tåi vùng duyên-häi ñông-Á hàng chøc ngàn næm trܧc Çây, trong khi Çó nh»ng ngÜ©i Tàu (t¿ nhÆn) chính gÓc c̣n là dân du-møc ª vùng Trung-Á chÜa di-chuy‹n ljn Hoàng-Hà.

- ViŒt trong Yueh, ViŒt trong th©i Xuân-thu Chi‰n-quÓc, ViŒt trong vùng sông Hoài, ViŒt trong Bách-ViŒt, ViŒt trong lj-quÓc Nam-ViŒt, ViŒt trong Låc-ViŒt, trong Hoa-Tång, trong Mon-Khmer, trong Mă-Lai, trong Úc-Á (Nam-Á), trong Mă-lai /Nam-DÜÖng, trong Úc-Thái (Nam-Thái). NgÜ©i ViŒt là Ç̉ng-chûng, Ç̉ng-bào hay anh em v§i MÜ©ng, Mán, Lô-lô, Rhadé ..., thúc-bá v§i Chàm, bà con v§i NhÆt-bän, ñåi-hàn, Th°-dân ñài-loan... mà cä thuy‰t ViŒt = Malaya/Altaic n»a v.v...

Ngay tØ næm 1875 tåi Nancy Pháp-quÓc, khi thành-lÆp t°-chÙc "International Congress of Americanists", m¶t nghÎ-h¶i quÓc-t‰ nghiên-cÙu vŠ væn-hóa c°-th©i MÏ-châu ljn nay; nh»ng h†c-giä Çû m†i chûng-t¶c, quÓc-gia Çă công-bÓ nhiŠu tài-liŒu minh-chÙng s¿ liên-hŒ gi»a Tân và C¿u-th‰-gi§i, trong Çó có các chÙng-tích liên-hŒ xa gÀn gi»a ViŒt và MÏ-châu. Các bän nghiên-cÙu cûa h†c-giä Pháp Francis A. Allen vŠ giä-thuy‰t "ngủn gÓc væn-minh MÏ-châu và s¿ tÜÖng-Ç̉ng v§i ñông-Nam-Á" Çă ÇÜ®c vinh-d¿ công-bÓ trong hai bu°i h†p ÇÀu tiên, sau Çó bän báo-cáo ÇÜ®c Çæng-täi trong công-báo chính-thÙc cûa t°-chÙc này. ñó là các bài:

- La très-ancienne Amérique, où origine de la civilisation primitive du Nouveau Monde -- seconde partie -- de la parenté des races civilisés de l'Amérique avec celles du sud-est de l'Asie (Proceedings of the 1st International Congress of Americanists, Nancy, France, 1875, 2: 198-243).

- De la parenté des races civilisés de l'Amérique avec celle du sud-est de l'Asie (Proceedings of the 2nd International Congress of Americanists, Luxembourg, 1877, 1: 79-99).

ñă tØng có cä h†c-giä Tây-phÜÖng gºi tài liŒu "liên-hŒ MÏ-ViŒt" ljn ngay ÇĂt ViŒt-Nam Ç‹ ph°-bi‰n. ñó là lÀn Ti‰n-sï khäo-c° lØng-danh George F. Carter cho Çæng phÀn khäo-cÙu cûa ông trên t© báo ViŒt-MÏ, do h¶i ViŒt-MÏ tåi Sài-G̣n xuĂt-bän tháng 12 næm 1959 vŠ änh-hܪng các nŠn væn-hóa ª ngoài vào MÏ-châu, trong Çó Ông ÇŠ-cÆp ljn nh»ng s¿ Çóng góp cûa nŠn væn-hóa ñông-DÜÖng chúng ta. Bài mang tiêu-ÇŠ "The Mystery of American Civilization. Did the Western Hemisphere Develop Spontaneously or Were There Outside Influences? A Fascinating Argument Rages on".

BÜu-báo cûa Société des Études Indochinoises de Saigon cÛng Çæng m¶t loåt bài vŠ chÙng-tích tÜÖng-Ç̉ng cûa ngÜ©i ViŒt cÛng nhÜ các s¡c dân bán-Çäo Hoa-ƒn khác, ÇÓi v§i c° MÏ-châu. NhiŠu ngÜ©i ViŒt Çă džc nhÜng không có ngÜ©i góp š và các bài báo này ÇŠu không có ti‰ng vang.

SÓ Ç̉ng-bào chúng ta lúc này ljn MÏ Çă gÀn m¶t triŒu. CÛng nhiŠu ngÜ©i trong chúng ta tØng có dÎp nói hay nghe chuyŒn "khám-phá hay di-dân ljn MÏ-châu trong c°-th©i" nhÜng hi‰m ngÜ©i bƠ công ra t́m ki‰m xem câu trä l©i : có th‹ tiŠn-nhân cûa ta Çă tØng ljn Çây chæng?

CÛng cÀn nói ljn Alphonso Caso và George Kubler, nh»ng "cây c°-thø" trong rØng nghiên-cÙu-gia. N‰u bàn vŠ væn-hóa c° MÏ-châu không ai rành rë hÖn các ông, n‰u nói ljn nh»ng s¿ kiŒn tÜÖng-Ç̉ng hay liên-hŒ C¿u và Tân-th‰-gi§i ch£ng mĂy ngÜ©i bi‰t b¢ng hai ông này... VÆy mà các ông vÅn dè d¥t, Caso nói có lúc không tin lš-thuy‰t væn-minh phân-tán (Diffusionism) và Kubler låi c̣n nói nhÜ cänh cáo :" không v́ thĂy hai ngÜ©i giÓng nhau mà cho là anh em". Các Ông dè d¥t là Çúng, v́ Çó là theo š riêng các ông tin-tܪng nhÜ vÆy. Dù š các ông này có ra sao chæng n»a, vÅn có nhiŠu ngÜÖ́ Çă, Çang và së nghiên-cÙu theo chiŠu suôi, trong khi nh»ng ngÜ©i khác Çào sâu theo chiŠu ngÜ®c h£n låi v§i š-ki‰n cûa các ông.

Có nh»ng giä-thuy‰t này thuÆn, së có nh»ng giä-thuy‰t khác nghÎch. Tuy vÆy, ThuÆn và NghÎch ÇŠu góp công cho kho-tàng ki‰n-thÙc và mang låi ti‰n-b¶.

M¶t Çàng bàn-luÆn cho th‰ này là Çúng, Çàng khác có th‹ lš-giäi theo cách ngÜ®c låi. Ta cÛng nên nghe l©I lë cä Çôi bên.

Trong kho sách ViŒt, ít có nh»ng cuÓn bàn vŠ liên-hŒ væn-minh; riêng liên-hŒ væn-minh th©i c° MÏ-ViŒt chÜa tØng bao gi© có. Chúng tôi thi‰t nghï r¢ng cÀn månh dån ÇÜa ra nh»ng š-ki‰n khích-Ƕng s¿ nghiên-cÙu lănh-v¿c này.

Cách nay khoäng hÖn ba chøc næm, h̉i m§i dĂn thân vào nghiŒp häi-hành, chúng tôi t́nh-c© b¡t g¥p nhiŠu sách vª nói vŠ liên-hŒ gi»a C¿u và Tân-løc-ÇÎa. M¶t khi Çă džc th́ bÎ lôi cuÓn vào. NhÆn hi‹u r̉i, cơi ḷng nhÜ t¿ thôi-thúc, thĂy cÀn nói ra. Không bi‰t Çúng sai, chúng tôi ch̀ xin cÓ g¡ng thành-th¿c ghi låi nh»ng ǵ Çă džc ÇÜ®c.

N‰u loài ngÜ©i gia-tæng ÇÜ®c vÓn hi‹u bi‰t, s¿ kÿ-thÎ së b§t Çi và c¶ng Ç̉ng nhân-loåi dÍ dàng hi‹u bi‰t nhau hÖn và nh© vÆy cùng ti‰n-b¶.

Ki‰n-thÙc vŠ nh»ng giä-thuy‰t liên-hŒ ViŒt-MÏ ÇÜ®c chúng tôi thu g†n låi t¿a nhÜ m¶t th¿c-ÇÖn dài. CÛng nhÜ trên bàn tiŒc l§n ÇÜ®c d†n ra v§i nhiŠu món trên bàn, khách ÇÜ®c ch†n món ḿnh thích tùy khÄu-vÎ riêng. CÛng có món chính ngÜ©i chiêu Çăi nghï là ngon nhÜng th¿c-khách không Üa. Dù sao th́ nhà hàng cÛng phäi phäi gi» tĂt cä Ç̉ æn ÇÜ®c nóng sÓt.

NhiŠu khi chúng ta t¿ hƠi có lë nào các tác-giä vi‰t nºa Çùa, nºa thÆt chæng? Th‰-gi§i ñông-Tây tŕnh-bày nhiŠu chuyŒn xem ra nhÜ giä-tܪng. Có vài ÇiŠu chÜa ch¡c là thÆt, và rơ ràng hÖn có th‹ sai. Tuy vÆy, bƠ ngoài nh»ng tiên-ki‰n, mª r¶ng tÀm nh́n, theo dơi cách-thÙc suy-luÆn m¶t cách khoa-h†c, ta thĂy hÀu h‰t nh»ng ǵ h† ÇÜa ra có nhiŠu khiá-cånh h»u-lš.

ThĂy hai ngÜ©i giÓng nhau, mà v́ thĂy h† giÓng nhau quá trên nhiŠu phÜÖng-diŒn, nên n‰u có ai Ç¥t ra giä-thuy‰t h† có liên-hŒ bà con hay hÖn chút n»a tܪng nhÜ anh em cÛng ch̀ là chuyŒn b́nh-thÜ©ng. Ch̀ nh© hai t© khai-sinh là ta bi‰t ch¡c h† cùng bÓ mË sinh ra. Nay không có nh»ng giĂy Çó... nên ta Çành xem xét nh»ng y‰u tÓ liên-hŒ khác. Chúng ta cÀn thu-thÆp nhiŠu chi-ti‰t tài-liŒu liên-hŒ h́nh-dáng, tính-t́nh, thói quen ... Sau Çó, n‰u ta phân-tích, t°ng-h®p cho Çúng Ç¡n th́ cÖ-h¶i t́m ra k‰t-luÆn chính-xác së càng nhiŠu vÆy.

NgÜ©i vi‰t không có š-tܪng chû-quan nhĂt-ÇÎnh, cho r¢ng nŠn væn-minh MÏ-châu là do nh»ng nŠn væn-minh bên ngoài khai-sáng. Cho ljn nay, dù tÜ-tܪng có døt dè hay månh båo, chúng ta có th‹ chĂp-nhÆn quan-niŒm: Væn-minh c° cûa Tân-th‰-gi§i do th°-dân gây d¿ng và t¿ phát-tri‹n. Chúng tôi ch̀ muÓn ÇÜa ra ÇiŠu nhÆn xét r¢ng hi‹n-nhiên vùng ÇĂt này không hoàn toàn cô-lÆp v§i C¿u-th‰-gi§i. NhiŠu di-dân vÅn ti‰p-tøc ljn Çây sau th©i-kÿ bæng Çá, trong Çó có th‹ có s¿ hiŒn-diŒn cûa ngÜ©i ViŒt chúng ta, h† Çă cùng th°-dân góp công khai-phá Tây-bán-cÀu.

CuÓn sách này hܧng s¿ nghiên-cÙu vŠ viŒc Çi bi‹n th©i c° cûa dân ViŒt, l†c l¿a nh»ng d»-kiên khä-h»u và bác bƠ nh»ng äo-tܪng vŠ khä-næng, phÜÖng-tiŒn cûa ngÜ©i xÜa, n‡i khó khæn khi häi-hành, s¿ củng-n¶ cûa bi‹n cä v.v... Trên quan-Çi‹m hàng-häi, chúng tôi sº-døng nh»ng chÙng-liŒu s¤n có cûa các h†c giä, phÀn l§n thu¶c khÓi Âu-MÏ mà chúng tôi coi là có tính-cách khoa-h†c nhĂt.

Nh»ng lš-luÆn vŠ công-tŕnh khai-phá MÏ-châu låi liên-hŒ nhiŠu ít ljn thuyŠn-nhân tÎ-nån, thành-phÀn mà chúng tôi nghï r¢ng không th‹ nào có ít trong sÓ lÜ®ng nh»ng ngÜ©i di-dân ljn Çây trܧc th©i Kha-luân-BÓ. Th‰-k› 20 chÙng-ki‰n nhiŠu Ç®t sóng tän-cÜ tØ ÇĂt liŠn ra bi‹n qua cä MÏ-châu sau các cu¶c tranh-chĂp gi»a nh»ng ngÜ©i anh em cùng ṇi giÓng. Ba bÓn thiên-k› trܧc Çây khi con ngÜ©i c̣n man-dă, các lÀn ra Çi ̉ åt hi‹n-nhiên c̣n h‡n-loån, khûng-khi‰p hÖn nhiŠu v́ lš-do cûa nh»ng trÆn tàn-sát ÇÅm máu khi m¶t s¡c dân hi‰u-chi‰n tØ vùng Trung-Á Çi xuÓng thÜ®ng-ngủn H̉ng-hà tràn qua duyên-häi tÆn sÙc diŒt-chûng th°-dân là giÓng ViŒt Çă ª Çó tØ thuª ban-sÖ Ç‹ chi‰m-Çoåt ÇĂt Çai, cܧp bóc tài-sän. NgÜ©i ta hoäng-hÓt, b̉ng b‰ nhau chåy trÓn ra bi‹n. Và gió, và nܧc Çă cuÓn h† Çi ...

NhÜ th‰, sách này muÓn phát-bi‹u m¶t giä-thuy‰t là ngÜ©i ViŒt di-cÜ, dܧi nhiŠu dång-thÙc khác nhau vŠ tên chi-t¶c,chûng-loåi; lÅn cä tên quÓc-gia ... cÛng Çă tØng ljn Çây tØ th©i ñ̉-ñá. H† có th‹ không muÓn Çi nhÜng Çă bÎ tr©i và bÎ cä ngÜ©i ÇÄy Çi; dù không muÓn t§i trØ khi bÎ thiŒt-mång trên bi‹n, h† cÛng Çă phäi t§i các Çäo Thái-b́nh-DÜÖng hay t§i MÏ-châu vÆy.

Trong khi cho r¢ng thuyŠn-nhân tÎ-nån ngÜ©i ViŒt không nh»ng Çă vÜ®t bi‹n t§i MÏ tØ lâu, tÙc Çi trܧc Kha-luân-BÓ nhiŠu ngàn næm mà c̣n góp công khai-phá vùng Tây-bán-cÀu r¶ng l§n này. VÆy giä-thuy‰t có Çi quá xa chæng?

Ngày Ăy, sÓ lÜ®ng ngÜ©i di-cÜ ViŒt h£n Çông-Çäo. H† có t°-chÙc, Çă ÇÎnh-cÜ låi lÆp-nghiŒp lâu dài, tŕnh-Ƕ væn-hoá kÏ-thuÆt nhĂt-ÇÎnh cao hÖn dân bän-xÙ. Ch¡c ch¡n dĂu v‰t khai-phá, xây-d¿ng cûa h† phäi c̣n ghi låi nhiŠu nÖi trên ÇĂt nܧc này cÛng nhÜ qua ngÜ©i dân Da ñƠ. Ngày nay, các nhà khoa-h†c t́m ra nh»ng änh-hܪng cûa ngÜ©i ViŒt c°-th©i trong tĂt cä các sinh-hoåt cûa ngÜ©i th°-dân MÏ-châu nhÜ nông-nghiŒp, hàng-häi, ngÜ-nghiŒp, ki‰n-trúc, luyŒn kim, y-khoa, y-phøc, nghŒ-thuÆt, tri‰t-lš, các niŠm tin-tܪng b́nh-dân ... M¶t khi các k‰t-quä nghiên-cÙu nhÜ vÆy ÇÜ®c coi là xác-th¿c th́ cái k‰t-luÆn "NgÜ©i ViŒt khai-phá MÏ-châu" không phäi là ÇiŠu vi‹n-vông.

Ta hăy xem ngÜ©i Eskimo v§i nh»ng con thuyŠn Ƕc-m¶c nhƠ bé ch̀ chª ÇÜ®c vài ba ngÜ©i Çă t§i MÏ-châu tØ 10,000 næm qua. M§i m¶t ngàn næm trܧc, ngÜ©i Vikings ch̀ có loåi thuyŠn trÀn trøi, không mui che phû, dùng bÖi chèo làm lái vÆy mà cÛng Çă t§i vùng ñông-B¡c MÏ. NgÜ©i ViŒt v§i tŕnh-Ƕ kÏ-thuÆt hàng-häi nhiŠu ngàn næm tân-ti‰n hÖn, không lš nào không t§i ÇÜ®c. Khác v§i m†i giÓng dân khác mà các giä-thuy‰t nào Çó có th‹ ÇÜa ra, ngÜ©i c° ViŒt låi bΠǶng-l¿c khûng-khi‰p thúc ÇÄy, Çó là chi‰n-tranh, gi‰t chóc, tàn-phá, truy-diŒt. Trong th‰-k› này, chúng ta Çă bao lÀn chåy gi¥c, bƠ quê-hÜÖng ra ÇI m¶t phÜÖng tr©i không tØng quen bi‰t.

Thiên-th©i, ÇÎa-l®i, nhân-ḥa n¢m trong trÜ©ng-h®p cûa c°-nhân. Th©i-th‰ thúc-bách ta Çi. ñÎa-th‰ vÓn dï n¢m cånh häi-lÜu, ÇĂt cÛ không ª ÇÜ®c, ÇĂt m§i låi mÀu m«, phù-h®p thûy-th°. B‰n phía này ÇÄy ÇÜa, b© bên kia cuÓn hút nhÜ trên m¶t giây truyŠn chuy‹n-vÆn; c¶ng vào Çó y‰u-tÓ nhân-hoà v§i t́nh Çoàn-k‰t cûa nh»ng ngÜ©i Ç̉ng chí-hܧng mà dân ViŒt c° xÜa Çă Çi và nhÜ chúng ta ngày nay Çă t§i ÇĂt này. Có th‹ nói m¶t cách "duy-tâm" là th¿c-s¿ š ngÜ©i và mŒnh tr©i ngÅu-nhiên h¶i-tø nÖi vùng ñông-Á, mang dân C° ViŒt trôi Çåt ljn løc-ÇÎa xa lå này t¿ ngàn næm qua, ngày hôm nay nh»ng thuyŠn-nhân tÎ-nån nhÜ chúng ta låi Çang tái-diÍn cänh xÜa.

Khoa-h†c Çă công-nhÆn là ngÜ©i Vikings tØ B¡c-Âu ljn Tân-th‰-gi§i, ÇÎnh-cÜ låi, khai-khÄn vùng Newfounland hàng træm næm, nhÜng änh-hܪng cûa h† không c̣n sót bao nhiêu chÙng-tích ghi låi cho ngÜ©i dân bän-xÙ. ChuyŒn th¿c-t‰ hiŒn ra hôm nay, gÀn triŒu ngÜ©i ViŒt ljn Çây, th©i-gian dài 20 næm trôi qua, ta thĂy thành-tích ghi låi trên ÇĂt MÏ së c̣n låi ǵ n‰u giä-dø nhÜ th‰-gi§i này v́ thiên-tai khûng-khi‰p, trª låi cô-lÆp và sau vài ngàn næm, nh»ng nhà khäo-c° tÜÖng-lai thu¶c thiên-k› thÙ 5, thÙ 6 ... së t́m ÇÜ®c bao nhiêu phÀn dĂu-v‰t mang Ç¥c-tính ViŒt-Nam sót låi tØ th‰-k› thÙ 20 ?

Trong th‰-hŒ hiŒn-tåi, bi‰t bao nhiêu Ç̉ng-bào chúng ta - ba, bÓn lÀn tÎ-nån, thông thÜ©ng v§i Çôi ba lÀn vÜ®t thoát b¢ng ÇÜ©ng thûy. LÀn cuÓi cùng hy-v†ng là ch¥ng chót trong cu¶c Ç©i di-tän, kÈ thuyŠn-nhân ljn ÇÜ®c MÏ-châu. Ngày xÜa c°-nhân cÛng vÆy, cänh cÛ tái-diÍn hay lÎch-sº m¶t lÀn n»a låi Çă xäy ra.

H†c-giä Hoàng-væn-Chí có th‹ là ngÜ©i ViŒt-Nam ÇÀu tiên nghï ljn nh»ng bi‰n-cÓ tÜÖng-t¿ khi cø bƠ quê miŠn B¡c, di-cÜ vào Nam næm 1954. Hi‹n-nhiên sau Çó, nhÜ m¶t l©i tiên-Çoán, h†c-giä ljn Hoa-kÿ và lÆp-nghiŒp ª Çây cho ljn ngày cuÓi cûa cu¶c Ç©i. Tâm-s¿ m¶t ngÜ©i v́ hoàn-cänh ÇĂt nܧc -- trÓn chåy xÙ B¡c dùng Tàu vô Nam, r̉i trôi dåt sang b© MÏ-châu -- ÇÜ®c tŕnh bày trong "From Migration 1954 to Evacuation 1975", xuĂt-bän tåi ... MÏ...1980 (?).

Kinh-nghiŒm cûa cø Hoàng cÛng là kinh-nghiŒm hàng triŒu ngÜ©i ViŒt tÎ-nån và rĂt có th‹ Çă là kinh-nghiŒm cûa thuyŠn-nhân Ḥa-B́nh / ñông-SÖn t§i "Tân-th‰-gi§i" ngày xÜa. Tri‰t-lš cûa h†c-giä này hi‹n-nhiên mang låi nhiŠu an-ûi cho nh»ng ngÜ©i nhÜ chúng ta. Hăy tܪng-tÜ®ng r¢ng nhiŠu triŒu bÙc tÜ®ng PhÆt, hiŒn-thân cûa nh»ng ngÜ©i ra Çi, nh© làm b¢ng g‡ mà n°i trôi ÇÜ®c theo ḍng nܧc th©i gian và không-gian. Khªi Çi tØ DÜÖng-tº, H̉ng-hà, CÜû-long; nh»ng bÙc tÜ®ng quš này vÅn ti‰p-tøc tĂp vào b© b‰n m§i này, không ngØng ngh̀ tØ ba, bÓn, næm ngàn næm qua.

Chúng ta không cô-Ƕc và Çă g¥p låi c°-nhân, cùng Ç̉ng-š trên m¶t quan-niŒm: l¥ng thà chÎu Çau kh° ĺa xa quê-hÜÖng ra Çi Ç‹ lánh xa phÜ©ng củng båo, làm låi cu¶c Ç©i m§i; c̣n hÖn ª låi quê cÛ thân yêu nhÜng phäi chÎu cänh tan-tành giÓng nhÜ nh»ng bÙc tÜ®ng ÇĂt v́ nܧc løt mà ră tan... Nh»ng tÜ®ng PhÆt hiŒn-tåi là chúng ta, Çă g¥p låi nh»ng tÜ®ng PhÆt qúa-khÙ là tiŠn-nhân ... và sau Çây, nhiŠu tÜ®ng PhÆt vÎ-lai së ti‰p-tøc theo ḍng nܧc cÛ trôi dåt ljn nh»ng b© ÇËp, b‰n trong nhÜ vÆy.

M¶t thân cây g‡ trôi n°i trên bi‹n ñông-Á, n‰u không ch́m, cÛng có cÖ-h¶i tĂp vào b© MÏ-Châu. Cho dù m†i lš-lë tÜÖng-Ç̉ng Á-MÏ không Çû minh-chÙng r¢ng con ngÜ©i th©i c° vÜ®t Thái-b́nh-DÜÖng nhÜng ḍng häi-lÜu vÅn hiŒn-h»u vïnh-viÍn. Th¿c-th‹ này không th‹ chÓi căi ÇÜ®c. Xác-suĂt ngÜ©i c° ViŒt ljn MÏ không th‹ là m¶t con sÓ không và giä-thuy‰t vŠ "m¶t con ÇÜ©ng bi‹n ViŒt-MÏ có hay không có" nên ÇÜ®c gi§i khoa-h†c lÜu-tâm nghiên-cÙu.

NhÜ giáo-sÜ Phåm-hoàng-H¶ tØng nói, chúng tôi cÛng Çă thâu-Çåt ÇÜ®c nh»ng niŠm vui trong khi Çi t́m hi‹u nh»ng chuyŒn "xa xôi" này: ª thÜ-viŒn ra, m‡i ngày m‡i thích thú v́ thĂy thêm nh»ng hi‹u-bi‰t m§i, ki‰m thêm nh»ng š-ki‰n lå mà lÀn ÇÀu tiên trong cu¶c Ç©i chúng tôi ÇÜ®c džc t§i.

Chúng tôi thi‰t nghï không nên dè d¥t quá khi vi‰t. Giä-thuy‰t ÇÜa ra hôm nay, có th‹ ÇÜ®c ki‹m-chÙng xác-ÇÎnh ngày mai, låi cÛng có th‹ Çû dÅn-chÙng Ç‹ phû-nhÆn ngày mÓt... N‰u giä-thuy‰t Çúng Ç¡n th́ hi‹n-nhiên là có l®i-ích mà n‰u sai lÀm th́ cÛng ch£ng vô-ích v́ giä-thuy‰t ch̀ là chܧng-ngåi cÀn vÜ®t. Mà khi Çă vÜ®t qua, ngÜ©i ta låi ti‰p-tøc ti‰n. S¿ hi‹u bi‰t c̣n xa hÖn chân tr©i, vô cùng tÆn.

V́ mang tính-cách liŒt-kê s¿-kiŒn hÖn là Çi sâu xa vào chi-ti‰t cùng minh-chÙng nh»ng s¿-kiŒn riêng rë nên sách này Çă ÇÜ®c vi‰t m¶t cách cô-džng, Çôi khi quá g†n cho ljn Ƕ khó hi‹u. B°-khuy‰t vào Çó, h́nh vë Çem dùng Ç‹ minh-chÙng thay cho l©i vi‰t. Vä chæng, ch̀ tŕnh-bày nhÜ vÆy mà khuôn kh° cuÓn sách Çă hÖi l§n. N¢m trong møc-Çích Çi tiên-phong Ç‹ kêu g†i nh»ng s¿ nghiên-cÙu hoàn-bÎ hÖn, thi‰t-tܪng công-viŒc m¶t cá-nhân riêng rë nhÜ chuyŒn chúng tôi Çang làm cÛng là tåm Çû. Công-tŕnh Çích-th¿c Çáng vinh-danh vŠ nghiên-cÙu "ViŒt khai-phá" xin dành cho nh»ng vÎ chuyên-môn, cao-ki‰n hay các t°-chÙc chuyên-môn tŕnh-bày có hŒ-thÓng và måch-låc hÖn. NgÜ©i vi‰t xin thành-th¿c cáo l‡i cùng quš-vΠǶc-giä Çă dành th́-gi© theo dơi nh»ng l©i vi‰t khô khan này.

Trong khi sÖ-cÙu, nh¢m lÜ®c-kê cho ÇÜ®c nhiŠu s¿-kiŒn, ngÜ©i vi‰t dành toàn th‹ sách này cho s¿ tŕnh-bày các giä-thuy‰t, tuy có th‹ ghi nÖi xuĂt-xÙ nhÜng không kèm phÀn phø-chú. Nh»ng tài-liŒu tham-khäo xa gÀn liên-hŒ ljn ÇŠ-tài ÇÜ®c thu-nh¥t låi và tŕnh-bày trong các Çïa ÇiŒn-toán. Có chØng 3,500 ÇŠ-møc có th‹ tham-khäo kèm theo m¶t sÓ chi-ti‰t vŠ n¶i-dung các tài-liŒu mà chúng tôi m§i ch̀ mang ra dÅn-chÙng m¶t phÀn rĂt ít. Các Çïa này, n‰u in thành sách së chi‰m hàng ngàn trang giĂy. Ngoài phÀn tài-liŒu ti‰ng ViŒt, m¶t sÓ tài-liŒu Pháp-ng» và tĂt cä các tài-liŒu m§i (xuĂt-bän tØ 1989 trª låi Çây) do chúng tôi sÜu-tÀm, x‰p Ç¥t; phÀn l§n tài-liŒu c̣n låi ÇÜ®c rút ra tØ pho sách tiêu-ÇŠ Pre-Columbian Contact with the Americas Across the Oceans (Research Press in Provo, Utah 1989). Quš-vÎ nào cÀn dùng tra-cÙu thêm, có th‹ t́m mua hay ki‰m džc trong thÜ-viŒn cuÓn sách "Pre-Columbia Contact ..." k‹ trên hay liên-låc v§i "Lܧt Sóng", chúng tôi xin gºi bi‰u nhu-liŒu Çó. ñïa ÇiŒn-toán có th‹ dùng Ç‹ džc trên máy, có th‹ in ra hay cÛng có th‹ cäi-bi‰n Ç‹ tiŒn trong viŒc tra-cÙu riêng cûa quš-vÎ.

NhiŠu ngÜ©i th©i c° ra Çi chèo chÓng thuyŠn bè hÀu h‰t là nh»ng thûy-thû cùng gia-Ḉnh và thân-h»u cûa h†. Thông-thÜ©ng th́ phÀn k‰t-thúc sÓ-phÆn dành cho nh»ng ngÜ©i Çi bi‹n tÜÖng-t¿ nhÜ h† không có ǵ Çáng nói, hay Çôi khi ÇÜ®m chút xót xa. Theo m¶t væn-sï Pháp "Trên m¶ ngÜ©i thûy-thû không có Çóa h̉ng nª".

ThÜÖng thay, không ngôi m¶, ch£ng Çóa hoa nào mà cÛng không c̣n låi v‰t tích nào h‰t. Ch£ng lë th©i-gian có quyŠn-l¿c xóa nhoà tĂt cä ? Dù th‰ nào, cÛng cÙ thº Çào b§i låi xem sao và chúng tôi Çă hæng-hái khªi-s¿. Чc mong ti‰p theo s¿ "Çào b§i sách vª" này là nh»ng Çào b§i th¿c-s¿ trên ÇĂt MÏ-châu mang låi chÙng-tích tÜÖng-t¿ nhÜ "Newfoundland v§i ngÜ©i Vikings".

Sách này vi‰t nh¢m ghi låi k›-niŒm 39/4/75, ngày xa bi‹n cûa hàng chøc ngàn lính thûy cùng Çoàn-viên hàng-häi, ngÜ-nghiŒp ViŒt-Nam v́ quÓc-bi‰n bƠ nghiŒp häi-h̉, nhiŠu ngÜ©i ra Çi theo "nghiŒp-dï" cûa nh»ng bÙc tÜ®ng g‡ trôi n°i muôn phÜÖng. NgÜ©i vi‰t hy-v†ng mang chút tâm-t́nh cûa m¶t thuyŠn-nhân cuÓi th‰-k› 20 dâng t¥ng nh»ng ngÜ©i Çi trܧc. Bông h̉ng này không bi‰t Çû tÜÖi ÇËp, xÙng-Çáng t¥ng nh»ng thuyŠn-nhân næm ba ngàn næm xÜa cÛ hay không, nhÜng ḷng ngÜ©i vi‰t thÆt chân-thành !